Pianista

^{© RP Productions}

Dopiero po ponad 50 latach, w 1998 roku, w niemieckim wydawnictwie Ullstein, wspomnienia Szpilmana zostały opublikowane bez skreśleń i pod nowym tytułem – „Pianista”. Stały się bestsellerem, przetłumaczono je na 38 języków.

Trzydziestoletni Szpilman po wybuchu wojny trafił wraz z rodziną do warszawskiego getta, gdzie pracował jako pianista w kawiarniach i salkach koncertowych. Podczas likwidacji getta, które zaczęło się w 1942, jego rodzice i rodzeństwo zostali wywiezieni do Treblinki i tam zginęli, jemu zaś uratował życie żydowski policjant, który wyciągnął go z kordonu gnanych do pociągów śmierci Żydów. Pianista przedostał się na tzw. aryjską stronę Warszawy, tu ukrywał się w różnych mieszkaniach, dzięki pomocy znajomych i organizacji „Żegota”. Przetrwał powstanie warszawskie, a po jego upadku i wygnaniu przez Niemców pozostałych przy życiu mieszkańców, wegetował w ruinach stolicy. Przeżył dzięki pomocy niemieckiego oficera, kapitana Wermachtu Wilma Hosenfelda, którego tożsamość udało mu się ustalić dopiero w 1950 roku. Hosenfeld zmarł w 1952 w sowieckim obozie karnym. W 2009 izraelski Instytut Jad Waszem nadał mu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata.

Ekranizacji wspomnień Szpilmana podjął się Roman Polański, który sam w czasie wojny przebywał z rodziną w krakowskim getcie. Jego matka i babcia zginęły w Auschwitz. Scenariusz Pianisty napisał znakomity brytyjski dramaturg, twórca m.in. sztuki „Garderobiany” – Ronald Harwood. To jemu zawdzięczamy zwięzłe, lapidarne dialogi, wyzbyte sentymentalnych tonów czy moralizatorskich pouczeń. Generalnie zresztą film Polańskiego – chłodny, niemalże protokolarny, konsekwentnie trzymujący punkt widzenia człowieka zaszczutego, ukrywającego się – nie ma nic z patetycznych, wyciskających za wszelką cenę łzy hollywoodzkich superprodukcji. Pełne spektrum emocji niesie jedynie romantyczna muzyka Fryderyka Chopina – ulubionego kompozytowa Szpilmana – rozbrzmiewająca z całą siłą w kilku scenach filmu.

W Pianiście Polański wraca do tematu, który stanowi lejtmotyw jego twórczości. Człowiek w osaczeniu, w matni, w pułapce. Nękany przez demony – te zewnętrzne, ale i te wewnętrzne. Odnajdziemy więc w filmie pokrewieństwa z innymi dziełami twórcy Dziecka Rosemary, choćby ze Wstrętem, Matnią czy Lokatorem, Polański opowiada o opresji w charakterystycznym dla siebie oszczędnym i zarazem precyzyjnym stylu (nie pozbawionym elementów czarnego humoru), do którego dostosowali się także aktorzy – zwłaszcza fenomenalny w roli Szpilmana Adrien Brody.

Pianista to zarazem najhojniej nagradzany obraz Polańskiego. Zaczęło się od festiwalu w Cannes w roku 2002, gdzie otrzymał główne trofeum, Złotą Palmę. Potem przyszły m.in. 2 nagrody Brytyjskiej Akademii Filmowej (za najlepszy film i najlepszą reżyserię), 3 Oscary (za reżyserię, scenariusz i pierwszoplanową rolę męską dla Adriena Brody’ego), Europejska Nagroda Filmowa za najlepsze zdjęcia dla Pawła Edelmana, 8 polskich Orłów i 7 Cezarów od Francuskiej Akademii Filmowej.

Bartosz Żurawiecki