Miasto 44

^{© Akson Studio}

Pod koniec lipca 1944 w polskim dowództwie toczyły się spory, czy wystąpienie zbrojne przeciwko okupantowi ma szansę na powodzenie. Siła wojsk niemieckich w Europie słabła, a zbliżająca się do Warszawy Armia Czerwona zdawała się symbolizować zmiany. Mimo to większość osób decyzyjnych nie chciała ryzykować akcji militarnej. Powstanie warszawskie rozpoczęło się wbrew głosom sprzeciwu 1 sierpnia 1944 roku, o godzinie 17.00. Miało potrwać kilka dni, zajęło dwa miesiące, spędzone głównie na walce partyzanckiej z przeważającymi siłami wroga, a także stopniowym traceniu nadziei na ratunek ze strony Rosjan, którzy czekali, aż Niemcy stłumią rebelię. 3 października nastąpiła kapitulacja pozostałych przy życiu powstańców. Szacuje się, że dziesiątki tysięcy walczących zginęło lub zostało rannych, a jednocześnie śmierć poniosło nawet 200 tysięcy ludności cywilnej Warszawy. Część stolicy została zrównana z ziemią, a samo powstanie naznaczyło Polskę, szczególnie młode pokolenie, na całe dekady.

Reżyser Jan Komasa odniósł się do tej narodowej traumy poprzez pryzmat losów grupy młodych, patriotycznie usposobionych warszawiaków, którzy rozpoczynali powstanie z głowami w chmurach, snując piękne plany na przyszłość. Z każdym kolejnym dniem oraz okupionymi krwią i znojem niewielkimi sukcesami i dotkliwymi porażkami, bohaterowie wyzbywają się dawnych marzeń i zamieniają w cynicznych weteranów. Na pierwszym planie obserwujemy jednak nie przebieg powstania, lecz trójkąt miłosny między Stefanem (Józef Pawłowski), Alicją (Zofia Wichłacz) i Kamą (Anna Próchniak). Kamera podąża za nimi przez kolejne dzielnice zamienianej w ogromne gruzowisko Warszawy, stając się świadkiem brutalnych starć, ucieczek duszącymi od smrodu kanałami oraz masakr dokonywanych przez Niemców na niewinnych mieszkańcach. Walczący mężnie bohaterowie stają się kronikarzami ludzkiego piekła powstania warszawskiego.

Subiektywizacja narracji do perspektywy naiwnych młodych ludzi o czystych sercach i umysłach pozwoliła Janowi Komasie ukazać oddolny idealizm i patriotyzm, będące siłą napędową powstania. Natomiast olbrzymi, jak na polskie realia, budżet 25 milionów złotych oraz udział światowej klasy specjalistów od efektów wizualnych umożliwił zainscenizowanie wojennego spektaklu odtwarzającego część tragicznych losów powstańców. Opowiadanie o tych wydarzeniach przez filtr młodzieńczych miłości i pierwszych razów dało także reżyserowi możliwość zrealizowania projektu przy użyciu języka filmowego zrozumiałego dla dzisiejszego widza. Efektowna praca kamery, ujęcia w zwolnionym tempie i fragmenty montowane w rytm muzyki elektronicznej budują pomost pokoleniowy pomiędzy staromodnością sposobu bycia i myślenia powstańców z lat 40. XX wieku a młodzieżą XXI wieku.

W ten sposób ideały i tragiczne losy powstańców stają się bardziej klarowne dla współczesnego widza, któremu o wiele łatwiej przejrzeć się w swoich ekranowych rówieśnikach. Reakcje wielu żyjących członków powstania, którzy uznali Miasto 44 za wiarygodną relację z tamtych wydarzeń, mówią same za siebie. Oceny sensowności polskiego zrywu niepodległościowego z 1944 roku każdy musi dokonać samemu. Jan Komasa nikogo w tym nie wyręcza.

Dariusz Kuźma